ادراک

ارتقا | مدت زمان تخمینی برای مطالعه این مقاله ی تخصصی از سری ارتباط موثر، ۷ دقیقه می باشد.

ادراک | بارها برای هرکدام از ما پیش آمده که فرد مقابل ما از حرفی که زده ایم یا کاری که انجام داده ایم ناراحت شده است اما در واقع ما هیچ منظور بدی نداشتیم. عکس این اتفاق هم صادق است. به دفعات از دست فردی ناراحت شده ایم اما بعد از ابراز ناراحتی و گرفتن توضیحات، متوجه شده ایم که نه تنها نباید ناراحت می شدیم بلکه وی به صلاح ما اندیشیده بود. چه بسیار دوستی ها که سر همین سو تفاهمات به دشمنی تبدیل شده اند. چه بسیار لحظاتی که بخاطر پیش داوری یا قضاوت نادرست از شدت عصبانیت دست به کارهای ناهنجاری زده ایم. چه بسیار اختلافاتی که بین همسران اتفاق افتاده و گاه حتی منجر به طلاق گردیده است و منشا آن تنها و تنها تفهیم اشتباه از منظور همدیگر بوده است! تنش های بین نوجوانان و والدین که امروزه در کمتر خانواده ای که دختر یا پسر نوجوان دارند، دیده نمی شود!  اما منشا این اختلافات چیست؟ منشا این اختلافات همان ادراک است که در این مقاله، به طور مفصل در باره آن صحبت خواهیم نمود. عاملی مهم، که شناخت آن نه تنها ارتباطات شما را بسیار موثر تر خواهد نمود، بلکه زندگی را به کامتان شیرین تر خواهد کرد.

ادراک چیست؟

ادراک، دریافت و تفسیر ذهن ما از واقعیت موجود است. حال آنکه اختلاف در ادراک، اختلاف دریافت هر فردی از یک واقعیت واحد است. به عبارت ساده‌تر، برداشت ما از هر پدیده، در واقع ادراک ما نسبت به آن است. تسلط و آشنایی کامل ما با این موضوع باعث خواهد شد که اختلاف سلیقه‌ها را بهتر درک کرده و بتوانیم روابط با کیفیت‌تری را در زندگی شخصی و اجتماعی خود، تجربه نماییم. مبحث ادراک یکی از مباحث اصلی ارتباط موثر و از پیش‌نیازهای کار تیمی و مدیریت سازمانی است. برای آنکه بتوانیم بهتر مفهوم اداراک و اختلاف ادراک را متوجه شویم در ابتدا فرآیند ادراک را بررسی کرده و به شکل موردی به بررسی هریک از آنها می‌پردازیم. با ما در ارتقا باشید…

فرآیند ادراک

فرآیند ادراک را میتوان به پنج مرحله تقسیم کرد:

مرحله پذیرش در فرآیند ادراک

این مرحله، به معنی دریافت اطلاعات و محرکهای بیرونی است که از طریق حواس -شنوایی، بویایی، چشایی، بینایی و لامسه- دریافت میگردد.

مرحله ساماندهی در فرآیند ادراک

در این مرحله، اطلاعات دریافت شده توسط مغز، ساماندهی شده و مورد تجزیه و تحلیل قرار میگیرد.

مرحله تفسیر در فرآیند ادراک

در این مرحله، نتایج تجزیه شده از اطلاعات، تفسیر و به حقایقی ملموس تبدیل میشوند.

مرحله یادآوری در فرآیند ادراک

در این مرحله، نتایج تفسیر شده در مرحله قبل با خاطرات، اطلاعات قبلی و نیز تجارب شخصیِ فرد مقایسه می گردد.

جمع بندی و خاتمه

نهایتاً پس از طی ۴ مرحله ی گفته شده، فرد، از رویدادِ اتفاق افتاده یک برداشت را انجام می دهد. حال آنکه این برداشت می تواند صحیح یا خلاف با واقعیت باشد!

تفاوت در ادراک

حال تفاوت در ادراک، میتواند در هر کدام از این مراحل واقع گردد. در ادامه به تفاوتهای ادراکی که در هر مرحله امکان دارد اتفاق بیافتد، می‌پردازیم.

اختلاف ادراک در مرحله پذیرش

در این مرحله خطا در ورودی داده ها به مغز اتفاق میافتد. برای مثال ممکن است در حین تماشای یک پدیده واحد، چیزی که شما میبینید با چیزی که شخص دیگری میبیند، کاملا متفاوت باشد.

خطای ادراک در مرحله ساماندهی

در این مرحله، ممکن است همه ما ورودی یکسانی را دریافت کنیم اما این ورودی ها در ذهن هر فرد به شکل متفاوتی ساماندهی می‌شود. به عنوان مثال فردی که دیداری است – یعنی مفاهیم را با دیدن بیشتر درک می کند تا اینکه بخواهد بشنود یا لمس کند-، بخش بینایی مغز وی فعالتر از دیگر بخشهاست. همچنین افراد لمسی، حس لامسه قوی‌تری دارند. حال تصور کنید لباسی را به دو فرد که یکی از آنها دیداری و دیگری لمسی است نشان میدهیم. آنها ورودیهای یکسانی را دریافت میکنند اما مغز هر فردی، بخشی از ورودی را پر رنگ تر ساماندهی می‌نمایند. به عنوان مثال، ممکن است لباسی برای فردی بسیار خوش‌آیند باشد(به دلیل زیبایی رنگ و فرم) و همان لباس بدلیل زبر بودنش برای فردی دیگر، جذاب به نظر نرسد!

تفاوت ادراک در تفسیر داده‌ها

شرایطی وجود دارد که ورودیهای ثابت از یک پدیده برای دو شخص به نمایش گذاشته می‌شود و این اطلاعات هم به شکلی یکسان در مغز آن دو مورد تجزیه قرار می‌گیرد. (برای مثال هر دو فرد بر جنبه ی دیداری موضوع تمرکز می‌نمایند.) اما هنگام تفسیر، مغز افراد، آنها را متفاوت تحلیل می‌کند. مغز آدمی به این شکل تکامل یافته است که بتواند با کمترین مصرف انرژی به تفسیر اطلاعات بپردازد. از آنجایی که ذهن افراد، با توجه به دلایل بسیار متنوع، از جمله تجربیات و میزان اختلاف در استعداد و هوش در زمینه‌های مختلف -هوش ریاضی، هوش هنری و…- مسیرهای عصبی از پیش آماده‌ای را فراهم کرده است، تغییر یا ایجاد مسیر عصبی جدید با صرف انرژی همراه می‌باش؛ لذا مغز تلاش میکند که در مواجهه با هر پدیده‌ای، همان مسیر عصبی قبلی را در پیش بگیرد و تفسیر مشابهی از پدیده ها داشته باشد! در تصویر سمت چپ، عده‌ای برای لحظه اول مردی شیپورزن، و عده‌ای دختری جوان را میبینند، این تفاوت در ادراک ناشی از فعالتر بودن نیمکره چپ یا راست مغز است!

تفاوت ادراک در یادآوری | شامل به خاطر آوردن اطلاعات و تجربه قبلی

یکی از خطاهایی که به آسانی قابل تشخیص نیست، خطا در یادآوری اطلاعات است. ذهن ما پس از پردازش محرکها و تفسیر آنها تلاش دارد آن را در قالب یکسری کلیشه‌های از پیش آماده بگنجاند. اینکار به این دلیل است که ذهن ما همواره دوست دارد تا در همان حالت قبلی باقی بماند و در مقابل تغییر مقاومت کند. شما چه ادراکی از این تصویر دارید؟

حال به این تصویر هم اندکی بیشتر دقت کنید!

ادراک شما از این تصاویر چیست؟ شما هم احتمال بسیار زیاد مانند من، اگر آشنایی خاصی از این هنر و نحوه ساخت این تصاویر نداشته باشید، ادراکتان نشستن یک مرد یا زن، در پشت یک پرده سفید بر روی صندلی است. اما این ادراک خیلی هم صحیح نیست! تصویرهای زیر شما را بیشتر کمک میکند تا منظور من را بفهمید. پیش از این که به پایین صفه بروید تا شماره ۵ بشمارید!

عجله نکنید!

اجازه بدهید از این زاویه هم نگاهی به این تصاویر بیاندازیم!

اگر اندکی سردرگم شده‌اید؟ تصاویر زیر بیشتر به شما کمک خواهد نمود!

بله، این تصاویر صرفاً یک تصویرسازی با سایه هستند. حال ادراک خود را در مورد تصاویر زیر بگویید:

در عکسهای جدید قطعا به آسانی توانستید ادراک صحیح تری نسبت به واقعیت این تصاویر داشته باشید. این همان اثر تجربه در ادراک است!

تفاوت ادراک در جمع بندی و خاتمه

گاهی ما از اتفاق یکسان، محرک کاملا برابر را دریافت کرده، آنرا یکسان ساماندهی کرده و تفسیر مشابهی از آن را نیز بدست می‌آوریم. اما در مرحله جمع‌بندی ادراک متفاوتی را از آن پدیده داریم.

این تصویر همانقدر که برای فردی که کله پاچه دوست دارد  جذاب و دلنشین است، برای فردی که مزاجش با این غذا سازگار نیست -مثل شخص من!- میتواند غیرقابل تحمل جلوه نماید!

لطفا بیایید بعد از مطالعه این مقاله در این مورد بیشتر فکر کنیم. به مواردی که شاید تا دیروز اختلافات زیادی را با اطرافیان و عزیزانمان داشته‌ایم. واقعا ادراک مادرم و من از کارکردن با کامپیوتر یکسان است؟ آیا ادراک پدرم از ورزش و سینما با ادراک من یکسان است؟ آیا ادراک من با همسرم در مورد یک جمله ی ساده‌ای مانند “فرقی نداره” یکسان است؟ لطفا اینبار وقتی با اختلاف نظری مواجه شدید نقش ادراک و خطاهای ادراکی را در ذهن خود مرور کرده و به جای پافشاری بر یک موضع، سعی کنید ادراک آن فرد و خودتان را بهم نزدیک کنید، قطعا روابط بسیار بهتری را تجربه خواهید نمود.

یک مثال واقعی: دوستی تعریف میکرد در روزهای اول زندگی مشترک، شب پیش از خواب دیدم همسرم به شکل مخفیانه‌ای پیامی بلند را برای فردی در تلگرام تایپ میکند! پیامی حاوی انواع و اقسام قلب و گل و… بسیار ناراحت شدم و انواع و اقسام فکرها که چنین پیامی را به چه کسی میفرستد، به ذهنم خطور کرد. اما سعی کردم صبر کرده و ادراک خودم را تصحیح کنم. لابد به دوست صمیمی‌اش پیام میدهد، یا پدر و مادر. بدتر از آن وقتی که از وی سوال کردم، پاسخی سربالا شنیدم! اما صبح به محض روشن کردن اینترنت گوشی، نامه‌ای سراسر عاشقانه از همسرم دریافت کردم!

خوشحال خواهیم شد تا از تجربه‌های شما در زمینه ادراک بخوانیم. لطفا تجارب خود را در بخش دیدگاه ها (پایین صفحه) با ما در میان بگذارید.

نویسنده: مجید شاه محمدی

سایر مقالات ارتقا در باب ارتباط موثر:

چگونه سر صحبت را باز کنیم

افزایش عزت نفس